فکرشهر ـ سید ناصر شهبازی*: با یک نگاه واقع بینانه می توان متوجه شد که مصرف مواد افیونی از زمان های گذشته تاکنون وجود داشته است و در حال حاضر این مواد در بین همه سنین جایگاه پیدا کرده تا جایی که امروزه سن مصرف مواد مخدر بسیار پایین آمده است، که آن را می‌توان به عنوان یک معضل جامعه دانست.
اعتیاد به طور کلی باعث بروز مشکلات و نابهنجاری هایی برای فرد و جامعه می شود که می بایست مورد توجه، بررسی، مطالعه، پیشگیری و درمان قرار گیرد.
در واقع اعتیاد به عنوان یکی از معضلات جامعه در مسیر خود پیر جوان و حتی کودکان را در بر می گیرد و باعث بروز معضلات و مشکلات اجتماعی می شود.
به گزارش «فکرشهر»، تعریفی که می شود از اعتیاد داشت، عبارت است از: «وابسته شدن جسمی و روانی هر فرد به مواد مخدر که فرار یا ترک آن بسیار دشوار و مشکل است و مصرف مکرر مواد موجب وابستگی روحی و جسمی به آن می‌شود».
افراد برای فرار از استرس و فشارهای زندگی، مواد مصرف می‌کنند تا جایی که به آن اعتیاد پیدا می کنند و در آینده برای رهایی از آن، دچار مشکل می‌شوند و به طور کلی، عوامل مختلفی در به وجود آمدن آن موثر هستند از جمله عوامل فردی، اجتماعی و اقتصادی که فرد به مصرف مواد مخدر گرایش پیدا می کند تا مشکلات خود را تا حدودی فراموش کند، ولی غافل از این که با مصرف مواد مخدر، دچار مشکلات روحی و روانی و حتی جسمی می شود و به دنبال آن انزوا، افسردگی، طرد شدن از خانواده و جامعه و مبتلا شدن به انواع بیماری ها را در پی خواهد داشت.
در واقع نگاه جامعه به افراد معتاد، یک نگاه دوسویه است؛ اعتیاد از یک دیدگاه می تواند یک بیماری باشد و از دیدگاه دیگر می‌تواند یک جرم باشد؛ فرد معتاد با اعتیادش فقط ظاهراً به خودش از لحاظ روحی و جسمی آسیب نمی زند، بلکه فرد معتاد می‌تواند عامل به وجود آورنده بسیاری از جرائم، نابهنجاری ها و آسیب های اجتماعی باشد.
نگاهی به تاریخچه ترویج مواد مخدر در ایران
در چه زمان مصرف ماده مخدر تریاک در ایران رواج پیدا کرد؟
در دوره قاجار، مخصوصاً دوره ناصرالدین شاه که نفوذ دولت انگلستان و روسیه در رژیم حاکمه ایران به شدت بالا گرفته بود، انگلیس برای اینکه اقتصاد ایران را به خود بیشتر وابسته کند، از طریق سوداگران و دلالان خود، تریاک و مصرف آن را در ایران ترویج کرد. در این دوره می‌بینیم که ایران که قبل از آن یک کشور تولید کننده گندم بود، به یک کشور واردکننده آرد و گندم تبدیل می‌شود و تولید تریاک در ایران و اعتیاد به آن گسترش فراوان می یابد.
چنانچه بخواهیم مصرف تریاک را در دوره های مختلف بین شاهان بررسی کنیم، با نام بعضی از سلاطین گذشته ایران برخورد خواهیم کرد که مصرف تریاک در بین آنها بسیار محبوب بوده تا جایی که آن ها به این مواد اعتیاد داشتند؛ از جمله سلاطینی را که می توان نام برد، سلطان مسعود غزنوی، سلطان اوین جلایری، شاه طهماسب، ناصرالدین شاه قاجارو رضا شاه پهلوی هستند.
در نگاهی به پیشینه مصرف تریاک در ایران بعد از اسلام، نخستین بار در دوره غزنویان در قرن پنجم در زمان سلطنت سلطان مسعود غزنوی از تریاک به عنوان ماده مخدر استفاده شد.
در قرن هشتم نیز در میان سلاطین، اعتیاد به تریاک مرسوم بود. برای مثال، سلطان «اوین جلایری» از پادشاهان «آل جلایر» به تریاک اعتیاد داشت.
در دوره صفوی قرن دهم نیز سلاطینی به این مواد مخدر روی آورده بودند؛ برای مثال، شاه طهماسب صفوی اول و شاه اسماعیل دوم، تریاک استفاده می کردند.
شاهان قاجار، از جمله ناصرالدین شاه و در زمان پهلوی، رضا شاه نیز تریاک مصرف می کردند.
انواع مواد مخدر
امروزه مواد مخدر به صورت سنتی و صنعتی وجود دارند. مواد سنتی ریشه گیاهی و طبیعی دارند و اما مواد صنعتی در آزمایشگاه و با ترکیبات مواد شیمیایی ساخته می شوند. متاسفانه مواد صنعتی را با کم ترین هزینه و امکانات در منازل می توان ساخت که مصرف آن عواقب جبران ناپذیری خواهد داشت.
مواد مخدر انواع مختلفی دارند و در دسته بندی های خاص قرار می گیرند:
ـ توهم زا
ـ افیونی
ـ محرک ها
ـ استنشاقی
از جمله مواد سنتی که قدمت بالایی دارد، می توان به «تریاک» اشاره کرد که در روزگاران قدیم، اول به عنوان دارو و پادزهر و بعدها به عنوان مواد مخدر از آن استفاده می شود.
در این قسمت با نام بعضی از مواد مخدر سنتی و صنعتی و همچنین شکل و مواد تشکیل دهنده آنها آشنا خواهیم شد:
ماری جوانا: که به نام های دیگر هم معرفی می شود (گل، حشیش و علف) که امروزه به شدت بین جوانان محبوب شده است و ماده اصلی تشکیل دهنده آن THC است.
کوکایین: یک ماده اعتیاد آور و محرک قوی است که منبع تهیه کوکایین از برگ های گیاه «کوکا» است؛ کوکایین به شکل پودر سفید رنگ که به نام‌های کک (coke)، برف(show) و سی(c) نیز شناخته می شود.
قرص اکستازی: از گروه مواد روانگردان است که بعد از مصرف، فرد را وارد فاز توهم می کند.
هرویین: ماده اعتیاد آور بسیار خطرناک به رنگ سفید.
خشخاش: قدمت هفت هزار ساله دارد؛ شیره سفید رنگی که بعد از ترشح از گیاه و مجاورت با هوا به صورت رنگ قهوه ای در می آید.
تریاک: موادی که از گیاه خشخاش گرفته می‌شود؛ ماده خمیری به رنگ قهوه‌ای که به افیون هم معروف است.
مورفین: ماده اصلی تشکیل دهنده آن تریاک است.
بنگ: که از بوته شاهدانه گرفته می شود.
ال اس دی: ماده توهم زا و خطرناک.
کِراک: کوکایینی است که دستکاری شده و بسیار اعتیادآور و مخرب است، هم برای روان فرد و هم برای جسم.
کمیکال: روانگردانی که از خانواده AM یا همان ماری جوانای صنعتی است.
مخدر دستمال: که از خانواده محرکه ها است؛ قسمتی از آن را جدا کرده و با سیگار مخلوط می کنند و می کشند و هشت برابر قوی تر از حشیش است.
فلاک: اثر مصرفی فلاک بسیار شبیه کوکایین است اما تاثیر آن ۱۰ برابر بیشتر است و عکس‌العمل تهاجمی و خشن مثل رفتار یک حیوان از خود به جا می گذارد.
دی ام تی: ماده توهم زا که از گیاه حساسه استخراج می‌کنند و به بدن تزریق می شود.
شیشه افغانی: محرک قوی که نسبت به مواد محرک دیگر ارزان تر ولی عوارض آن تشنج، خونریزی مغزی و حتی مرگ است.
در نهایت با تمام این تعریف ها باید گفت که اعتیاد یک فرد، قابل پیشگیری و درمان است؛ افراد جامعه باید قبول کنند که فرد معتاد بیمار است و باید درمان شود.
از طریق آموزش های خاص می توان در خصوص معضل اعتیاد پیشگیری کرد.
بنابراین، جامعه سالم، جامعه ای است که افراد آن جامعه از آگاهی بالایی برخوردار باشند و این مستلزم برنامه ریزی دقیق در زمینه های جامعه شناسی، مردم شناسی، روانشناسی و برگزاری کلاس های مهارت های زندگی در محلات، مدارس، دانشگاه ها و همچنین ادارات است.
*کارشناس مددکاری اجتماعی
